Ryś, ryś euroazjatycki (Lynx lynx) – gatunek lądowego ssaka drapieżnego z rodziny kotowatych, największy z rysi (Lynx). Występuje w Europie i Azji. Poza kotem domowym, ryś i żbik są jedynymi występującymi w Polsce przedstawicielami kotowatych. Ryś jest też jednym z największych drapieżników Europy – ma od 50 do 75 cm w kłębie, długość ok. 100-150 cm i masę ciała dochodzącą do 35 kg. Żyją średnio kilkanaście lat (14-17).

Futro rysia jest gęste, dobrze izolujące. Wierzch żółtorudy, czasem z czarnymi i brunatnymi plamkami, brzuch biały. Bardzo charakterystyczna jest głowa rysia: na czubkach uszu ma on pędzelki sztywnych, stojących czarnych włosów, a szyja często otoczona jest gęstą kryzą z bokobrodami (trochę jak u samców lwów, choć nie tak okazałą). Łapy masywne, świetnie przystosowane do wspinaczki, ogon krótki i często o ciemniejszym zakończeniu.

Rysie są samotnikami. Polują głównie w nocy, dzień spędzając na odpoczynku. W poszukiwaniu pożywienia w ciągu jednej nocy potrafią przejść nawet 20 km. Rysie zajmują bardzo rozległe terytoria – rewiry samców, większe niż samic, mogą mieć nawet 1400 km². Potrzebują one starych, dużych lasów, w których mogą polować – nie są najlepszymi biegaczami, zatem polować muszą z zasadzki, dlatego wymagają lasów o dużej liczbie kryjówek, z odpowiednio rozwiniętym piętrem niskim, z martwymi drzewami pozostawionymi w środowisku, bądź ze starymi, rosochatymi drzewami, z których konarów mogą skakać na swoją zdobycz. Mimo że środowisk takich szczególnie w górach jest w Polsce sporo, są one często poprzecinane gęstą siecią dróg, co stanowi dodatkowe zagrożenie, gdyż rysie muszą wędrować w poszukiwaniu pożywienia po swych rozległych terytoriach.

Rysie polują przede wszystkim na sarny, będąc głównym naturalnym czynnikiem ograniczającym nadmierny rozrost ich populacji. Ponadto polują także na inne mniejsze zwierzęta: ptaki (szczególnie gniazdujące na ziemi), małe ssaki (zające, jenoty) czy nawet gryzonie. Czasem korzystając z okazji zdarza im się upolować młodego jelenia czy niewielką łanię.

Od końca stycznia do marca trwa ruja, czyli okres godowy rysi, i jest to jedyny w roku czas, gdy rysie odstępują od swego samotniczego trybu życia i poszukują partnera – mogą w tym celu wędrować daleko poza swoje terytorium, nawołując przy tym w charakterystyczny sposób (mieszanka miauczenia i warczenia słyszalna nawet z kilkuset metrów). Samiec nie odstępuje znalezionej samicy na krok, pozostając z nią przez ok. 2-3 dni (w tym czasie nawet nie poluje). Po tym czasie rysie rozchodzą się i nie spotykają przez cały rok.

Ciąża trwa ok. 70 dni, po której na świat przychodzą zazwyczaj 2 lub 3 kocięta. Rysia mama przygotowuje w tym celu dobrze ukryte legowisko, np. w rozpadlinie skalnej, jamie, opuszczonej norze lub w gęstym młodniku. Kocięta ważą ok 300 g, a mama karmi je mlekiem przez następne 3 do 6 miesięcy (choć już po 2 miesiącach mogą zaczynać odżywiać się dodatkowo mięsem). Gdy nadchodzi jesień, zaczynają towarzyszyć matce w wędrówkach i na wyprawach łowieckich, coraz bardziej się usamodzielniając, by wreszcie ok 11 miesiąca życia ją opuścić i rozpocząć samodzielne życie (choć czasem na początku pozostają w obrębie jej terytorium, migrując później w poszukiwaniu własnego rewiru). Dojrzałość płciową osiągają w wieku ok. 10-18 miesięcy (samice) lub 1,5-2 lat (samce).

Niegdyś rysie zamieszkiwały większość terytorium Europy oraz północnej Azji. Wskutek polowań wytępione zostały w Europie zachodniej na przełomie XIX i XX wieku i obecnie Polska stanowi zachodni kraniec zasięgu ich występowania. Również na południu Europy występuje jedynie szczątkowa populacja (ok. 50 szt.) na Bałkanach. Największe populacje rysia euroazjatyckiego odnotowuje się w lasach Syberii (90%), Skandynawii (ok. 2500 osobników) i w Karpatach (ok. 2200 osobników).

Na terenie Polski według stanu na 31.12.2010 roku żyje 285 rysi, głównie w Karpatach (populacja karpacka), ale również i w puszczach nizinnych (populacja nizinna): w Puszczy Augustowskiej, Knyszyńskiej czy Białowieskiej, a także w dolinie Biebrzy.

Tropy i ślady

Ryś, jak większość kotowatych, potrafi chować pazury. Zatem jego ślad nie będzie zawierał ostro zakończonych śladów pazurów, tak charakterystycznych dla psowatych. Wystarczy spojrzeć na łapę kota domowego i powiększyć ją mniej więcej dwu-trzykrotnie, by wyobrazić sobie ślad zostawiany przez rysia – przez duże, zaokrąglone poduszeczki.

Rysie chodzą czujnie i z gracją. Ich trop stanowi zazwyczaj prosta linia śladów w mniej więcej równych odległościach.

Gwiazdozbiór

Znalezienie gwiazdozbioru Rysia jest niezwykle łatwe. Każdy harcerz wie, jak znaleźć Wielką Niedźwiedzicę i na jej podstawie, Gwiazdę Polarną. Rysia znaleźć można podobnie. Wyrysujmy jak zawsze, linię łączącą dwie tylne gwiazdy w Wielkiej Niedźwiedzicy w kierunku Gwiazdy Polarnej. Teraz wyrysujmy mniej więcej tak samo długą linię pod kątem prostym w prawo. Tam, gdzie zatrzyma się nasz palec powinien znajdować się środek gwiazdozbioru Rysia. Jest to całkiem spory gwiazdozbiór – o połowę mniejszy od Wielkiej Niedźwiedzicy – a w pogodną noc można w nim gołym okiem dostrzec około 60 gwiazd.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Wilk, wilk szary (Canis lupus) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae), zamieszkującego lasy, równiny, tereny bagienne oraz góry Eurazji i Ameryki Północnej. Żyje w stadach zwanych watahami, o silnych skłonnościach terytorialnych. Terytorium watahy to zwykle 100-300 km² – to powierzchnia równa wielkością powierzchni statystycznej gminy w Polsce!

Watahy to zwykle niewielkie grupy rodzinne, składające się z pary rodzicielskiej oraz kilku młodych z obecnego i poprzednich miotów. Nie przekraczają one zwykle 20 osobników. Stada te mają silną hierarchię wewnętrzną oraz skomplikowaną strukturę społeczną.

Wilki są mięsożerne, zwykle polują na średnie i duże ssaki kopytne (jelenie, dziki, sarny), choć nie gardzą i mniejszą zdobyczą czy padliną. Na większą zdobycz polują stadnie.

Zwierzę to jest w powszechnej świadomości obarczane bardzo negatywną reputacją – oskarża się je o zabijanie zwierząt gospodarskich czy zabijanie dla przyjemności. O ile pierwsze zdarza się bardzo rzadko w przypadku braku pożywienia (z głodu zwierzęta wychodzą z lasów w poszukiwaniu pożywienia), o tyle drugie jest całkowicie „legendą miejską”, czy mówiąc dosadniej kłamstwem.

Zwierzę to – jak każdy duży drapieżnik – pełni niezastąpioną rolę w przyrodzie. Wilki kontrolują populację zwierząt kopytnych, a polując na osobniki chore, stare lub słabe, poprawiają ogólny stan zdrowia tych populacji. Nawet niewielka liczba dużych drapieżników w środowisku radykalnie zmienia zachowania stad zwierząt kopytnych (stają się one bardziej czujne, nie wychodzą na otwartą przestrzeń, więcej się przemieszczają), prowadząc również do zmiany krajobrazu (otwarte przestrzenie ponownie zarastają lasem, powracają inne gatunki) – patrz: eksperyment reintrodukcji wilka w Yellowstone. Z tego względu odstrzał zwierzyny przez myśliwych nie jest w stanie zastąpić roli dużych drapieżników w przyrodzie.

Tropy i ślady

Jeśli widziałeś kiedyś ślad pozostawiony przez psa, wiesz, jak wygląda ślad wilka. Ślad taki jest całkiem spory: 10-14 cm długości i ok 8-9 cm szerokości. Ślady tylnych łap są zwykle 1-2 cm mniejsze od przednich (ze względu na budowę anatomiczną).

Jak zatem odróżnić w lesie trop wilka od dużego psa? Wilk w lesie jest u siebie, pies czuje się raczej niepewnie. Z tego powodu wilczy trop można odróżnić od psiego po zachowaniu. Wilk będzie pewnie zmierzał w danym kierunku, zna on doskonale las i swoje terytorium, będzie więc podążał raczej po linii prostej. Pies, który znalazł się w obcym dla siebie środowisku, będzie poruszał się niepewnie, kluczył, szukał. Wyobraź sobie psa, który zgubił się w lesie – krąży, szuka swego pana, obwąchuje każdy krzaczek. Po tym najprościej odróżnić te dwa tropy, choć oczywiście nie jest to regułą.

Gwiazdozbiór

W Polsce bardzo trudno zobaczyć gwiazdozbiór Wilka – jest on gwiazdozbiorem nieba południowego, znajduje się blisko Trójkąta Południa, zatem w całości nie zobaczymy go nigdy. Można go zobaczyć fragmentami późną jesienią i wczesną zimą.

Ale nic straconego! W mitologii nordyckiej jeden z gwiazdozbiorów naszego nieba nosi nazwę Pysk Wilka – jest to centralny fragment naszego gwiazdozbioru Byka, bardzo prosty do odnalezienia.

Znajdź na niebie (szczególnie na niebie zimowym będzie dobrze widoczny) Pas Oriona – trzy jasne gwiazdy ułożone w jednej linii. Podążaj wzdłuż linii wyznaczonej przez te gwiazdy aż natrafisz na większe skupisko jasnych gwiazd – to centrum gwiazdozbioru Byka i nordycki Pysk Wilka.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Bóbr europejski, bóbr zwyczajny, bóbr rzeczny, bóbr wschodni (Castor fiber) – gatunek ziemnowodnego gryzonia z rodziny bobrowatych (Castoridae). Uważa się go za największego gryzonia Eurazji: masa ciała dorosłego osobnika dochodzi do 29 kg, a długość ciała do 110 cm. Jest zwierzęciem silnie terytorialnym, rodzinnym i zasadniczo monogamicznym. Posiada szereg cech, które ułatwiają mu prowadzenie ziemnowodnego trybu życia – może przebywać pod wodą bez przerwy nawet do 15 minut. Bóbr należy do nielicznego grona gatunków, które potrafią przystosować środowisko do własnych potrzeb. Dzięki wyjątkowo silnym siekaczom bobry umieją ściąć bardzo grube drzewa, o średnicy nawet do 1 m.

Prowadzi głównie nocny tryb życia, dnie spędzając w norach bądź żeremiach. W ciągu nocy potrafi przepłynąć nawet do 20 km. Tworzy rodziny liczące do 10 osobników i obejmujące maksymalnie 2 pokolenia potomstwa, jest też zazwyczaj monogamiczny (samiec ma tylko jedną, stałą partnerkę). Młode rodzą się raz w roku, zazwyczaj po kilka w miocie. Silnie terytorialny – terytorium jednej rodziny obejmuje zazwyczaj ok. 1-4 km długości cieku wodnego. Żyje nawet ponad 30 lat.

Żywi się prawie wszystkimi częściami roślin wodnych i strefy przybrzeżnej – na jego dietę składa się ponad 200 gatunków roślin zielnych i ponad 100 gatunków roślin drzewiastych. W okresie jesienno-zimowym, gdy zaczyna brakować roślin zielnych, żywi się przede wszystkim korą, cienkimi gałązkami i młodymi pędami drzew, głównie liściastych.

Bóbr to niestrudzony budowniczy. Korzystając z gałęzi ściętych drzew, mułu, darni i kamieni buduje tamy, które spiętrzają poziom wody w cieku. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia i żerowania bobrzej rodziny, przy okazji zwiększając znacząco bioróżnorodność okolicy i tworząc nowe siedliska dla innych gatunków. Bobrze tamy mają często szerokość kilkudziesięciu metrów i od kilkudziesięciu centymetrów do nawet 2 m wysokości. Wbrew obiegowej opinii rzadko buduje żeremia – jeśli tylko jest taka możliwość, woli budować nory w wysokich brzegach rzek.

Prawie wytrzebiony w wyniku polowań ze względu na skóry i mięso (zaledwie ok 130 osobników tuż po II wojnie światowej) odbudowuje swoją populację dzięki ochronie i reintrodukcji. W Polsce objęty ochroną częściową.

Tropy i ślady

W przypadku bobra ciężko mówić o typowych tropach – zwierzę to w większości porusza się pływając, a wychodząc na podmokły brzeg często swym szerokim ogonem (pluskiem) zamazuje wszelkie pozostawione ślady. Czasem zimą, gdy są dobre warunki ku temu, możesz znaleźć ślady bobra przy jego charakterystycznych wyjściach ze zbiorników wodnych (wyglądają jak wydeptane ścieżki wychodzące z wody). Tylne łapy bobra zostawiają spore (5-10 cm) ślady przypominające odcisk kaczej stopy, tylko bardziej wydłużone i czteropalczaste. Ale jak w przypadku kaczki, można łatwo w tym śladzie dostrzec błonę pławną między palcami. Odciski przednich łap są podobne, choć nieco mniejsze i mają wyraźniejsze odciski długich palców zakończonych pazurami.

Możesz też w pobliżu bobrowej tamy poszukać typowych śladów aktywności tego zwierzęcia. Najbardziej oczywistym są charakterystyczne pnie po ściętych drzewach, wióry, konary obgryzione z kory i właśnie sama tama. Ale przy odrobinie szczęścia odnajdziesz i inne: może uda Ci się znaleźć bobrowe żeremie lub norę? A w pobliżu tamy poszukaj charakterystycznych ścieżek, którymi bobry wychodzą z wody na ląd – to też najlepsze miejsce, by szukać ewentualnych tropów. Być może uda Ci się znaleźć też inne ślady? Kiedyś znalazłem kilkanaście śladów ciągnięcia przez bobra sporych gałęzi przez ponad 150 m, od miejsca ścięcia w pobliskim zagajniku aż do brzegu rzeki. Może znajdziesz coś podobnego?

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Łoś (Alces alces) to największy z jeleniowatych ssaków kopytnych. Jego wysokość w kłębie dochodzi do 2,3 m, a długość nawet do 3 metrów. Byki (samce) ważą często powyżej pół tony (największy zanotowany osobnik ważył 825 kg), klępy (samice) około 400 kg. Charakterystyczną cechą wyglądu łosi są długie nogi, które stanowią przystosowanie do żerowania na terenach bagiennych i podmokłych.

Byki mają często imponujące, charakterystyczne poroże, zwane łopatami. Jednakże nie każdy samiec posiada takie łopaty – jest to oznaka dobrej kondycji zarówno samego osobnika, jak i genetycznej kondycji populacji, z której się wywodzi. Na terenie Polski łopatacze widywane są niestety rzadko, częściej mamy do czynienia z tzw. badylarzami, czyli łosiami o porożu bardziej przypominającym to widywane u jelenia.

Porusza się zazwyczaj powoli, choć potrafi biec kłusem z prędkością 30 km/h, a na krótkich dystansach nawet dwukrotnie szybciej. Bardzo dobrze pływa i nurkuje, pod wodą może przebywać nawet prawie minutę. Szczyt aktywności łosi przypada na wczesny ranek, choć są one aktywne i żerują przez całą dobę. Żywią się roślinami zielonymi, głównie podwodnymi i błotnymi (np. kaczeńce), ale też i trawami, liśćmi, pąkami i młodymi pędami drzew i krzewów porastających brzegi zbiorników wodnych. Zimą zjada również igły sosen i jodeł oraz korę drzew. Dziennie potrzebuje ok 20-50 kg pokarmu.

Samce poza okresem rozrodczym i zimowym żyją samotnie. Samice z młodymi łączą się w niewielkie stada. W okresie rozrodczym tworzą grupy rodzinne. W tym czasie klępom mogą towarzyszyć jeszcze młode z poprzedniego miotu, które samiec musi zaakceptować. Samica rodzi do trzech młodych, zwanych łoszakami lub cielakami, które już po 3 dniach mogą podążać za matką. Łoszaki są karmione mlekiem przez ok. 4 miesiące, choć już po 3 miesiącach od urodzenia zaczynają przyjmować pokarm stały.

Nie przejawiają zachowań terytorialnych, przemierzają też duże odległości w poszukiwaniu jedzenia.

W wyniku polowań łoś został praktycznie wytrzebiony na terenie Polski, po II wojnie światowej przetrwał jedynie na Bagnach Biebrzańskich. Od tamtej pory, głównie dzięki działaniom ochronnym i reintrodukcji populacja łosia powoli się odbudowuje. W chwili obecnej jego populację w całej Polsce szacuje się (w zależności od źródła i metody szacowania) na od kilku to kilkunastu tysięcy osobników. Mimo tak niestabilnej i nieznanej liczebności populacji, nadal zaliczany jest do zwierząt łownych, choć od 2001 obowiązuje całoroczne moratorium (zakaz polowań). W 2014 r. próbowano cofnąć to moratorium, co spotkało się ze zdecydowanym oporem środowisk proekologicznych i społeczeństwa,i w efekcie plany przywrócenia polowań na łosie zostały cofnięte.

Tropy

Tropy łosia podobne są do tropów wielu innych zwierząt kopytnych – np. sarny czy jelenia. Odróżnienie ich wymaga dość dobrej znajomości budowy i wielkości racic poszczególnych zwierząt.

Ślady pozostawione przez łosia odróżnia przede wszystkim ich wielkość – w przypadku dorosłego osobnika mogą one mieć nawet 15-20 cm długości. Zatem pojedynczy odcisk racicy dorosłego łosia można – jeśli chodzi o wielkość – pomylić w zasadzie jedynie ze śladem bydła domowego. Jednak ze względu na długie nogi odległości pomiędzy kolejnymi śladami są często większe, niż w przypadku bydła – czasem dochodzą nawet do 1 metra. Taki spokojny, wydłużony chód sprzyja również odciskaniu szpil (czyli mniejszych raciczek znajdujących się z tyłu racic właściwych).

W stępie racice znajdują się zazwyczaj blisko siebie, jednakże w kłusie mogą się one nieco rozszerzyć (szczególnie przednie). W kłusie często również występuje tzw. przestęp, czyli ślady tylnych nóg odciskane są przed śladami nóg przednich.

Gwiazdozbiór

W tradycyjnej, zachodniej kosmologii nie figuruje gwiazdozbiór łosia. Jednakże w kulturze ludu Sami (hodowcy reniferów z północy Szwecji, Norwegii i Finlandii) na niebie widnieje gwiazdozbiór o nazwie Łoś Sarva, obejmujący swym zasięgiem (według nomenklatury zachodniej) gwiazdozbiór Kasjopei (głowa łosia z rogami), Perseusza oraz część Woźnicy.

Znaleźć go jest niezwykle łatwo i jest widoczny (przynajmniej częściowo) przez cały rok, choć najlepiej w okresie zimowym. Znajdź na niebie Drogę Mleczną – to ten jaśniejszy pas nieba ze skupiskami gwiazd, pewnie lepiej widoczny poza miastem. Na Drodze Mlecznej znajduje się układ 5 bardzo charakterystycznych, jasnych gwiazd tworzących literę W – to Kasjopea, czyli głowa Łosia Sarva. Podążając wzdłuż Drogi Mlecznej „w dół” (ok. 1,5 szerokości „litery W” z Kasjopei) odnajdziesz bardzo jasną gwiazdę – to Mirfak (α Per), najjaśniejsza gwiazda Gwiazdozbioru Perseusza i centrum tego gwiazdozbioru, a zarazem tułowia naszego łosia. Podążając jeszcze trochę „w dół” i „w lewo” od Drogi Mlecznej znajdziesz kolejną jasną gwiazdę – to Kapella (α Aur), która wraz z częścią gwiazdozbioru Woźnicy stanowi tylne nogi naszego łosia.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Puszczyk zwyczajny (Strix aluco) to jeden z najczęściej spotykanych w Europie gatunków sowy – występuje na całym kontynencie oraz w części Azji, aż po Syberię i Iran.

Jest to sowa średniej wielkości – długość ciała ok 40-45 cm, rozpiętość skrzydeł do 1 m, waga ok. 500 g – o zmiennym ubarwieniu, choć najczęściej występują dwie podstawowe odmiany kolorystyczne: szara i brązowa. Samiec i samica wyglądają podobnie, choć samice są zazwyczaj nieznacznie większe.

Puszczyk zamieszkuje przede wszystkim lasy liściaste i mieszane, w których występują stare, okazałe drzewa – to w nich znajdują dziuple do budowy gniazd. Ptak osiadły, samotniczy, pozostaje na swoim terytorium przez cały rok. Prowadzi głównie nocny tryb życia. To bardzo wszechstronny myśliwy: poluje głównie na gryzonie – myszy, szczury, ryjówki, nornice, krety, wiewiórki – ale również i na młode zające, dżdżownice, owady, niewielkie ptaki (np. gołębie), żaby, ryby, jaszczurki, ślimaki. Zwykle zasiada na gałęzi wypatrując lub nasłuchując zdobyczy, na którą spada z zaskoczenia. Ułatwia mu to charakterystyczna cecha wszystkich sów – specjalna budowa lotek skrzydeł, która umożliwia im całkowicie bezszelestny lot.

Puszczyki już jesienią rozpoczynają walki o terytorium. Zimą odbywają się zaloty, w wyniku których puszczyki łączą się w pary. Gniazda budują głównie w dziuplach starych drzew, ale czasem również i w szczelinach skalnych, opuszczonych gniazdach innych ptaków czy w specjalnych budkach lęgowych. Samica składa jaja wczesną wiosną – zazwyczaj od 2 do 6. Tylko ona zajmuje się wysiadywaniem, które trwa ok 30 dni. W tym czasie jest karmiona przez partnera. Zaczyna opuszczać gniazdo, gdy młode mają około tygodnia – od tego momentu oboje rodzice zajmują się wykarmieniem potomstwa. Młode to gniazdowniki, zaczynają pierzenie po około miesiącu, po 2 miesiącach są zazwyczaj w pełni zdolne do lotu. Pierwsze miesiące życia spędzają na poznawaniu okolic gniazda i nauce lotu. Zdarza im się spacerować po gałęziach w pobliżu gniazda, czasem również spadają na ziemię. Wówczas wspinają się z powrotem na drzewo przy pomocy ostrych szponów i dzioba – dlatego jeśli późną jesienią lub wczesnym latem spotkasz młodego puszczyka na ziemi, nie „pomagaj” mu, doskonale poradzi sobie sam.

Puszczyk objęty jest w Polsce ochroną ścisłą. Bardzo istotne w procesie ich ochrony jest zachowywanie starych, dziuplastych drzew, co niestety ze względu na tzw. gospodarkę leśną możliwe jest często wyłącznie w rezerwatach i parkach narodowych.

Tropy i ślady

Puszczyk raczej nie pozostawia po sobie typowych śladów. Możemy jednak często natrafić, szczególnie w pobliżu gniazda, na tzw. wypluwki. Są to niestrawione resztki zdobyczy – kości, twarda skóra, pióra, pancerz itp. – które puszczyk wypluwa w postaci wałeczków długości ok. 3-7 cm. Świeże mają kolor ciemny, prawie czarny, wysuszone są jasnoszare. Na podstawie tych wypluwek często określa się dietę puszczyków na danym terytorium. Czasem można natrafić również na oskub (pióra) z ptaków upolowanych przez puszczyka, choć ciężko wówczas jednoznacznie określić „winowajcę”.

Pamiętaj, by w czasie wysiadywania i wychowywania młodych nie zbliżać się zanadto do gniazda w poszukiwaniu wypluwek. Płoszenie ptaków chronionych w okresie lęgowym w pobliżu gniazda jest karane.

Gwiazdozbiór

Niestety nie ma gwiazdozbioru puszczyka, lecz istnieje piękna Mgławica Sowy (M 97). Znajdziesz ją bardzo łatwo – znajduje się w Wielkiej Niedźwiedzicy. Niestety ze względu na niewielką wielkość gwiazdową (11.2 m) można ją dostrzec jedynie za pomocą teleskopu.

Możesz jednak zlokalizować miejsce, w którym się ona znajduje. Znajdź Wielki Wóz – potrafisz, prawda? Teraz spójrz na dwie tylne gwiazdy wozu, te same, których używasz do odnalezienia Gwiazdy Polarnej. Tuż obok niższej z nich (Meraka) znajduje się Mgławica Sowy. To bardzo ciekawy fragment nieba, między Merakiem a Sową znajduje się jeszcze jeden ciekawy obiekt – galaktyka ze względu na swój kształt zwana deską surfingową 😉 (M 108 – Surfboard Galaxy). Jeśli kiedyś będziesz mieć możliwość oglądania nocnego nieba przez dobry teleskop, zwróć uwagę właśnie na ten fragment.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Kruk zwyczajny (Corvus corax) to gatunek dużego, masywnego ptaka o jednolicie czarnym upierzeniu zamieszkującego praktycznie całą północną półkulę, w Polsce dość nieliczny. Dorosły kruk potrafi mieć długość ciała do prawie 70 cm, rozpiętość skrzydeł do 150 cm i wagę nawet powyżej 1,5 kg. Zazwyczaj żyją ok 15 lat, jednak znane są udokumentowane przypadki kruków żyjących nawet ponad 40 lat.

Wyśmienity szybki i sprawny lotnik. Potrafi szybować na prądach wznoszących powietrza. Młode osobniki po opuszczeniu gniazda mogą łączyć się w grupy i tak podróżować nawet na odległość ok. 200 km w poszukiwaniu nowych terytoriów. Dorosłe osobniki prowadzą raczej osiadły tryb życia, przebywając w parach lub bardzo niewielkich grupach rodzinnych. Z wyjątkiem sytuacji bardzo dużej dostępności pożywienia, nie łączą się w większe grupy.

Pierwotnie zamieszkiwał duże, niedostępne lasy. Obecnie żyje również na obrzeżach lasów, zamieszkuje prawie wszystkie typy krajobrazów – od nizin po góry.

Jest wszystkożerny i bardzo sprawny w poszukiwaniu jedzenia. W naturalnych warunkach odżywia się drobnymi zwierzętami (niewielkie ssaki, płazy, gady, ptaki, młode, jaja, owady, dżdżownice), również znalezioną padliną – badania wykazały, że może ona stanowić nawet 2/3 ogólnego pożywienia kruka. Dość dobrze przystosowuje się do antropopresji, korzystając z wyrzucanych przez nas resztek – z tego względu dość często może być widywany w okolicy śmietników i wysypisk.

Okres lęgowy przypada na bardzo wczesną wiosnę (luty-kwiecień). Samica wysiaduje jaja przez ok. 20 dni, karmiona w tym czasie przez samca. Po wykluciu oboje rodzice karmią potomstwo. Po ok. 40 dniach od wyklucia młode opuszczają gniazdo, czasem łączą się wtedy w niewielkie grupy młodzieży. Dojrzałość osiągają po 3 latach.

Oskarżany (jak pokazały badania niesłusznie) o zmniejszanie populacji drobnej zwierzyny – zajęcy, bażantów, kuropatw – był często prześladowany szczególnie przez myśliwych. To, wraz ze zmniejszaniem się powierzchni starodrzewu, spowodowało, że obecnie jego populacja nie jest zbyt liczna, a gniazduje raczej wyspowo. Dzięki wprowadzeniu częściowej ochrony gatunkowej w Polsce (oraz innych form ochrony w innych krajach) jego populacja się odbudowuje. Jednakże mimo ochrony nadal nie jest darzony sympatią przez myśliwych i bywa w nielegalny sposób odstrzeliwany.

Kruk jest bardzo mocno obecny w kulturze i mitologii wielu kultur – od nordyckiej, przez kultury Indian Ameryki Północnej, aż po mitologie starożytnej Babilonii, Grecji czy Japonii. Co ciekawe, w praktycznie wszystkich mitach i legendach pełni role pozytywne. Ptak słońca i świtu, strażnik, opiekun, ostrzega przed niebezpieczeństwem, wieszcz i wróżbita – to tylko niektóre z ról przypisywanych krukom w mitologii.

Uznawany jest za najinteligentniejszy gatunek ptaka. Ma bardzo silnie rozwinięte obszary mózgu odpowiedzialne za logiczne i abstrakcyjne myślenie. Bardzo dobrze udokumentowane są liczne badania naukowe ukazujące niezwykłe zdolności rozwiązywania przez kruki nawet bardzo skomplikowanych zagadek logicznych, wykazując się przy tym niezwykle kreatywnym podejściem.

Gwiazdozbiór

Gwiazdozbiór Kruka jest niewielkim, ale dobrze widocznym gwiazdozbiorem nieba południowego. W Polsce najlepiej widoczny jest wiosną. Można go wówczas znaleźć tuż nad południowym bądź wschodnim horyzontem (w zależności od pory roku).

Znajdź Wielką Niedźwiedzicę, a następnie dwie tylne gwiazdy „wozu” (te same, których używasz do poszukiwania Gwiazdy Polarnej). Wyobraź sobie linię przechodzącą przez te dwie gwiazdy i prowadzącą w dół, aż do linii horyzontu – to okolice gwiazdozbioru zwanego Pucharem. Przesuwając wzrok kilkanaście stopni w lewo, w kierunku południowo-wschodnim, natrafisz na cztery jasne gwiazdy w charakterystycznym układzie – to właśnie Kruk. Potrafisz wyobrazić sobie te cztery gwiazdy jako dziób, ogon i końcówki skrzydeł naszego kruka?

Ze względu na niewielką wysokość nad horyzontem (maksymalnie kilkanaście stopni) obserwacji gwiazdozbioru Kruka najlepiej dokonywać z dala od zabudowań – nie będzie ci wówczas przeszkadzał smog optyczny. Kruk to świetny i szybki lotnik, lubi chować się za horyzontem – sprawdź zatem zawsze, np. w programie Stellarium, czy w danej chwili ten gwiazdozbiór będzie widoczny. Oszczędzi ci to bezowocnego poszukiwania.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Żuraw zwyczajny, żuraw szary (Grus grus) to duży, większy od bociana, ptak zamieszkujący północną część Europy i Azji. Można go łatwo odróżnić od bociana właśnie po kolorze piór oraz ozdobnych piórach grzbietu i ogona zwisających w formie pióropusza. Na głowie ma charakterystyczną, czerwoną „czapeczkę”.

Jest to bardzo majestatyczny ptak – przy długości ciała sięgającej 140 cm, rozpiętości skrzydeł dochodzącej do 240 cm i masie ok. 6 kg – porusza się niezwykle płynnie, powoli i z gracją. W locie wyciąga szyję i nogi, podobnie jak bocian. Jest bardzo czujny i płochliwy – niezwykle trudny do podejścia, szczególnie w okresie lęgowym, jednakże dość łatwy w obserwacji z większej odległości, np. na polach podczas jesiennych sejmików lub w locie.

Wczesną jesienią zbiera się w spore stada, czasem dochodzące do kilku tysięcy osobników, a następnie migruje na zimowiska w charakterystycznych kluczach. Wbrew obiegowej opinii niekoniecznie odlatuje aż do Afryki na zimowiska – coraz cieplejsze zimy sprawiają, że często spędza on ten okres w krajach południowej Europy.

Jest ptakiem wszystkożernym, choć głównie żywi się roślinami – zarówno nasionami, jak i częściami zielonymi. Dlatego czasem można spotkać żurawie wczesną wiosną „pasące” się na polach oziminy. Dietę uzupełnia również gryzoniami, owadami i mięczakami.

Gniazda buduje bardzo charakterystycznie – na podmokłym terenie (leśny staw, bagno itp.) buduje wyniesione nieco ponad poziom wody gniazdo z szuwarów i błota. To utrudnia drapieżnikom dotarcie do jaj i lęgu. Średnica takiego gniazda może wynosić nawet 80 cm. Zazwyczaj w kwietniu składa przeważnie 2 jaja, dochodzące do 10 cm długości. Rodzice wysiadują je na przemian przez ok. miesiąc, po czym wychowują wspólnie młode przez następne 2,5 miesiąca.

Do niedawna dość pospolity, obecnie coraz rzadszy ze względu na osuszanie podmokłych lasów i niszczenie terenów lęgowych. W Polsce żyje zaledwie około 5-6 tysięcy par tych ptaków.

Żuraw jest też ptakiem bardzo silnie obecnym w kulturze i mitologii różnych narodów. Słowiańskie legendy zazwyczaj traktują żurawie jako przewodników wędrujących stad innych ptaków – znają one doskonale drogi powietrzne. Dzięki tej doskonałej znajomości wszelakich dróg, ich piór miały czepiać się dusze udające się na Wyraj. Kojarzone są też z mądrością, wiernością i długowiecznością, a pierwsze wiosenne krzyki tych ptaków uznawano za sygnał do rozpoczęcia siewów.

Tropy i ślady

Czasem w podmokłej ziemi na skraju leśnego jeziorka czy na brzegu rzeki znaleźć można charakterystyczny, trójpalczasty ślad. Widziałeś zapewne kurzą nogę – ten ślad jest podobny, tylko mniej więcej dwukrotnie większy. Śladów tych szukaj przede wszystkim w miejscach, gdzie żuraw żyje i żeruje – to znaczy nad niewielkimi leśnymi zbiornikami wodnymi, torfowiskami, na polach na skraju lasu.

Gwiazdozbiór

Gwiazdozbiór Żurawia jest niestety słabo widoczny na polskim niebie. Jest niezwykle prosty do odnalezienia, ale trudny w obserwacji. Gołym okiem z trudem można czasem dostrzec trzecią co do jasności gwiazdę gwiazdozbioru: γ-Grus.

Zobaczyć ją można praktycznie jedynie latem. Sprawdź najpierw, o której godzinie gwiazda ta może być widoczna nad horyzontem (np. w programie Stellarium). Następnie wyznacz jak najdokładniej kierunek południowy – tam, tuż nad horyzontem odnajdziesz dość jasną gwiazdę z konstelacji Ryby Południowej: Fomalhaut (nota bene bardzo ciekawy obiekt – poszukaj jego zdjęć w internecie, wygląda niczym Oko Saurona). Kilka stopni na zachód i nieco niżej nad horyzontem być może uda Ci się odnaleźć γ-Grus. Zadbaj o dobre warunki obserwacji (z dala od miasta itp.), odnaleźć ją będzie niezwykle trudno. Jest równie nieuchwytna, co sam żuraw.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) to jedyny przedstawiciel rodziny niedźwiedziowatych zamieszkujący Polskę. Jest to duży ssak mierzący od 1.5 do 3 metrów (długość tułowia w pozycji wyprostowanej) i ważący nawet do 800 kg (średnio ok. 200-400, samce są cięższe). Ma gęste futro o brązowej barwie, od czego pochodzi jego nazwa.

Niedźwiedzie żyją średnio ok. 20-40 lat. Zamieszkują w Polsce głównie tereny górskie (w Tatrach i Beskidach), choć w innych krajach spotykane są również w gęstych lasach (puszcze, tajga). Niegdyś występowały również na terenie praktycznie całej Polski, lecz stopniowo je wytrzebiono – głównie poprzez polowania, ale również i wycinanie naturalnych, dzikich puszcz, w których niedźwiedzie bytowały. Z większości terenów niedźwiedzie zniknęły jeszcze przed XVII wiekiem, choć na niektórych terenach (np. Góry Świętokrzyskie) odosobnione populacje przetrwały jeszcze do XIX wieku, kiedy wytrzebiono ostatnie osobniki.

Niedźwiedzie, wbrew powszechnej opinii, są wszystkożerne. Konkretna dieta zależy przede wszystkim od dostępności pożywienia w danym środowisku. Żywią się owocami, nasionami, grzybami, dżdżownicami, ślimakami, owadami, rzadko rybami czy miodem. Zjadają również ptaki, ich jaja, oraz ssaki od niewielkich w rodzaju gryzoni, aż po duże kopytne (np. jelenie czy łosie). W okresie mniejszej dostępności jedzenia potrafią żywić się nawet trawą. Zatem mimo że nazwa „niedźwiedź” ma słowiański źródłosłów „medvedis”, czyli zjadający miód, stanowi on niewielki procent ogólnej diety tych zwierząt.

Żyją głównie samotnie, jedynie w okresie godowym łączą się w pary. Ten czas przypada na przełom maja i lipca. Zimę – od listopada do lutego – spędzają w stanie snu zimowego w gawrach (legowiskach), samice również w tym okresie rodzą młode (styczeń-marzec). 2-3 młode karmione są mlekiem nawet do 30 miesięcy, jednak już po 5 miesiącach od urodzenia mogą zacząć przyjmować również inny pokarm. Usamodzielniają się po około 2 latach, ale nawet do 3 lat potrafią pozostawać z matką (która może mieć w tym czasie już kolejny miot). Ojciec nie bierze udziału w opiece nad potomstwem.

Choć pozornie niezgrabne i duże, poruszają się na krótkich dystansach bardzo szybko i sprawnie – z prędkością dochodzącą do 60 km/h, świetnie pływają, młodsze osobniki również dobrze wspinają się na drzewa (starsze są za ciężkie). Poruszają się głównie na czterech łapach, choć niekiedy zaniepokojone lub by zwiększyć zakres obserwacji stają na tylnych łapach – mimo że wyglądają wówczas groźnie, postawa ta nie ma na celu agresji. W poszukiwaniu pożywienia kierują się przede wszystkim doskonałym węchem. Aktywne praktycznie przez całą dobę, jednak w okolicy o silnej antropopresji, ze względu na strach przed człowiekiem, prowadzą głównie nocny tryb życia.

Choć niedźwiedzie w większości przypadków unikają kontaktów z ludźmi, czasem zdarzy się (szczególnie podczas wędrówek szlakami w Tatrach), że takiego mieszkańca lasu spotkasz. Co wówczas zrobić? Podstawa to nie wykonywać gwałtownych ruchów, nie uciekać czy nie wdrapywać się na drzewa (niedźwiedź robi to znacznie lepiej, niż Ty). Jeśli jesteś w sporej odległości od niedźwiedzia, po prostu powoli wycofaj się od niego. Jeśli wiedziony ciekawością podąża za Tobą, rzuć mu coś, na przykład swój plecak, by go zainteresować i dać sobie czas na wycofanie na bezpieczną odległość. Szczególną ostrożność należy wykazać podczas spotkań z młodymi niedźwiadkami – ich matka, jak każda w obronie swego potomstwa, może być agresywna. Jeśli nie masz możliwości wycofania się, połóż się powoli na ziemi, podkurcz nogi i osłoń rękoma twarz i szyję. Być może niedźwiedź cię obwącha i spróbuje „podszczypać”, ale powinien po jakimś czasie stracić zainteresowanie. Absolutnie nigdy nie próbuj dokarmiać niedźwiedzi np. kanapkami, unikaj też czynności, które mogłyby wystraszyć niedźwiedzia (np. błysk flesza w aparacie, odgłos migawki, dźwięk telefonu itp.). Najważniejsze to pamiętać, że niedźwiedź napotkany w naturalnym środowisku to nie pluszowy miś, mimo że wygląda uroczo.

Tropy i ślady

Śladu niedźwiedziej łapy nie sposób pomylić – żadne zwierzę w Polsce nie zostawia tak dużego i charakterystycznego tropu. Pięciopazurzasta łapa pozostawia spory ślad: przednie łapy raczej owalny, dł. 11-17 cm, tylna bardziej wydłużony, dł 15-28 cm – są to ślady mierzone bez pazurów, zatem należy doliczyć odcisk pazurów, które mogą mieć nawet 5-7 cm długości.

W stępie (powolnym chodzie) stawia często stopy ślad w ślad – to znaczy, że tylna łapa trafia w ślad lub bardzo blisko śladu pozostawionego przez przednią łapę, dlatego często w tropie widoczne są tylko ślady łap tylnych.

Czasem można znaleźć również inne ślady aktywności niedźwiedzi – gawry i legowiska (szczególnie w starodrzewie świerkowym), ślady pazurów na drzewach, ślady żerowania.

Gwiazdozbiór

Na niebie mamy aż dwa niedźwiedzie – Wielką i Małą Niedźwiedzicę (Ursa Major i Ursa Minor), zwane również często potocznie Wielkim i Małym Wozem. Chyba każdy potrafi znaleźć Wielką Niedźwiedzicę – cztery jasne, charakterystyczne gwiazdy z „dyszlem” na północnym niebie. Jednakże odnalezienie Małej Niedźwiedzicy i chyba najważniejszej jej gwiazdy – Gwiazdy Polarnej – wielu przysparza już trochę problemów. Jest na to jednak bardzo prosty sposób.

Znajdź Wielką Niedźwiedzicę, a w niej dwie gwiazdy wyznaczające koniec tułowia (potocznie zwane również „tylnymi kołami wozu”). Wyobraź sobie linię łączącą te gwiazdy – pomóż sobie palcem w wyznaczeniu tej linii – i przedłuż ją w kierunku zenitu (czyli „do góry”). Wiodąc palcem po tej wyimaginowanej linii trafisz w końcu na jaśniejszą gwiazdę – to najprawdopodobniej Gwiazda Polarna (α-UMi). Jest ona bardzo jasna (-3.62 Mag), zatem bez trudu ją znajdziesz. Jeśli chcesz mieć pewność, że to ona, wyobraź sobie odcinek łączący dwie tylne gwiazdy w Wielkiej Niedźwiedzicy – to będzie nasza „miarka”. Na wcześniej poprowadzonej linii odłóż pięć identycznych odcinków (możesz tu sobie pomóc ołówkiem, patykiem, dłonią, laską Jakuba) – w takiej odległości znajduje się Gwiazda Polarna.

Kiedy masz już Gwiazdę Polarną, w „lewo” prostopadle do wcześniej prowadzonej linii odchodzi linia jaśniejszych gwiazd (głowa i szyja naszej niedźwiedzicy, lub dyszel Małego Wozu), która zaprowadzi Cię w końcu do kolejnej grupy czterech gwiazd (choć już nie tak dobrze widocznych) – czyli tułowia Małej Niedźwiedzicy. Pamiętaj, że obie niedźwiedzice są na niebie zwrócone w przeciwnych kierunkach, zatem jeśli Wielka Niedźwiedzica ma głowę (dyszel) zwrócone w lewą stronę, to Mała Niedźwiedzica będzie miała głowę zwróconą w prawą stronę.

Umiejętność odnalezienia Gwiazdy Polarnej jest dość istotna, gdyż wyznacza ona orientacyjnie kierunek północny – i będzie tak jeszcze przez około dwa tysiące lat, kiedy to kierunek północny wskazywany będzie dokładniej przez gwiazdę Alrai z Cefeusza (γ-Cep), następnie za około pięć tysięcy lat przez Alderamina (α-Cep), a ostatecznie za około 12 tysięcy lat przez Wegę (α-Lyr) z gwiazdozbioru Lutni (czy wiesz z czego to wynika?).

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Wydra europejska (Lutra lutra) to niewielki ssak z rodziny łasicowatych. Mierzy około 70-90 cm (długość ogona 35-60 cm) i waży około 10 kg. Ubarwiona na brunatno, z jaśniejszym brzuchem. Tułów ma wydłużony, giętki, głowę niewielką, szeroką i spłaszczoną. Ogon silnie umięśniony i smukły, stanowi główny napęd podczas pływania. Żyje zazwyczaj około 10-15 lat.

Występuje praktycznie w całej Europie i północnej Azji. W Polsce znaleźć ją można na całym obszarze kraju, jednak jest dość rzadka – najczęściej spotykana na Pomorzu, Warmii, Mazurach, północnym Podlasiu. Najchętniej żyje na brzegach czystych wód (jeziora i spore stawy) oraz górnych i środkowych biegach rzek. Czasem ze względu na swe preferencje nazywana jest „ambasadorem czystych wód”.

Jest świetnym pływakiem, w czym pomaga jej budowa ciała: błony pławne między palcami, silny ogon wspomagający pływanie, niewielkie otwory uszne i nozdrza zamykane podczas nurkowania fałdami skórnymi. Na lądzie biega szybko na krótkich dystansach, w płytkiej wodzie pływa raczej nieporadnie, za to świetnie na głębszej. Nurkuje nawet do 7 metrów.

Preferuje życie nad rozległymi systemami wodnymi – dużymi jeziorami, rzekami z wieloma dopływami itp. – gdzie może swobodnie wędrować w poszukiwaniu jedzenia. Na ląd wzdłuż tych cieków wodnych nie wychodzi raczej dalej niż na 80-100 m od brzegu, a zawsze wychodzi niechętnie. Trzyma się zazwyczaj jednego rewiru, choć zdarzają jej się okresowe migracje (szczególnie jesienią i zimą): w poszukiwaniu partnera, z powodu niepokoju (np. wywołanego przez ludzi) lub przez warunki żerowe – potrafi wówczas odbyć nawet lądem dalekie wędrówki. Minimum bytowe dla jednego osobnika to około 2-3 km brzegu jeziora lub około 5 km rzeki, jednakże terytorium często jest większe z uwagi na zasobność bazy pokarmowej, liczbę kryjówek itp. Na swoim terytorium buduje przybrzeżne nory, do których wejścia znajdują się pod wodą (ma ona też specjalne ukryte otwory wentylacyjne). Czasem zajmuje też gotowe nory bobrze, borsucze lub lisie. Terytorium wydry podlega jednak częstym i silnym fluktuacjom, a zdecydowanie osiadłe są jedynie w okresie wychowywania młodych – wówczas terytorium samicy i nory, w których wychowuje młode, znajduje się często wewnątrz terytorium samca.

Typowy wszechstronny drapieżnik, jej pokarm stanowią głównie ryby i raki, ale również i gryzonie oraz niewielkie ptaki wodno-błotne (szczególnie pisklęta), nie gardzi większymi stawonogami (np. pływak żółtobrzeżek) oraz znalezioną ranną inną zwierzyną (o ile głód jej nie zmusi, nie jada padliny). Poluje głównie o zmierzchu i nocą. Pokarm spożywa na lądzie, pozostawiając w charakterystycznych miejscach szczątki po żerowaniu.

Okres godowy przypada głównie w lutym, usłyszeć wówczas można ich przenikliwe głosy. Drugi okres rozrodczy przypada na lipcową ruję. Wydra jest w stanie kontrolować (przedłużać) ciążę, tak, by poród przypadał zawsze na ten sam okres. Zatem po rui zimowej ciąża (normalna) trwa około 60 dni (czasem do 3 miesięcy), po rui letniej ciąża przedłużona trwa 9-12 miesięcy. Poród odbywa się w norze w okresie od kwietnia do czerwca, w miocie zazwyczaj jest kilka (2-4, rzadko więcej) młodych. Są one ślepe po urodzeniu i oczy otwierają dopiero po 4-5 tygodniach. Usamodzielniają się dość szybko i zaczynają polować wraz z matką, dojrzewają po 2-3 latach. Pozostają z matką zazwyczaj aż do jej następnych godów.

Wydra jest chroniona na terenie całego kraju (z wyłączeniem stawów hodowlanych na podstawie przepisów o rybactwie śródlądowym). W Czerwonej Księdze klasyfikowana jako gatunek NT, czyli bliski zagrożenia, choć jest to dawna klasyfikacja – gatunek ten jest coraz silniej zagrożony wyginięciem. Do głównych czynników ograniczających populację wydr należą: osuszanie bagien i starorzeczy, regulacja rzek i kanałów, wycinanie przybrzeżnych trzcinowisk i szuwarów, zmniejszanie stanu zarybienia (z powodu ścieków bądź nadmiernych połowów, rybactwa jeziorowego), a także wykorzystywanie sieci i żaków z włókien sztucznych (często, szczególnie młode, wydry w nie wpadają i toną z braku powietrza), kłusownictwo. Dużym problemem jest też nielegalny odstrzał wydr przez właścicieli stawów rybnych.

Tropy i ślady

Wydra zostawia na błotnistych brzegach charakterystyczne, pięciopalczaste ślady. Często wyraźny jest odcisk pazurów, rzadko również widoczny jest również odcisk błon pławnych między palcami. Ślad tylnych łap bardziej wydłużony, ok. 7-8 cm długości, przednich bardziej owalny, ok. 6-7 cm długości. Uważaj jednak, łatwo je pomylić z odciskami stóp norki, lisa, psa lub kota.

Na terytorium wydry można zaobserwować również wiele innych śladów jej bytowania – na zwalonych drzewach, samotnych kamieniach nad wodą, kopcach kretowisk można natrafić na tzw. latryny, czyli miejsca, w których wydry wydalają odchody. Często na brzegu można odnaleźć również ślady żerowania – resztki ryb, skorupiaków, innych bezkręgowców. Na brzegach możesz też natrafić na inne ślady – ścieżki, wyjścia z wody na ląd (tzw. wyślizgi), legowiska w szuwarach, zdeptaną trawę itp.

Zimą często można zaobserwować na lodzie (szczególnie w pobliżu oparzelisk) charakterystyczne, długie, szerokie na ok. 20-30 cm, ślady ślizgania się na brzuchu po lodzie (Uwaga! Nigdy nie podchodź bliżej by zbadać takie ślady – lód w okolicy oparzelisk czy przerębli może być niezwykle kruchy i cienki!).

Gwiazdozbiór

Niestety nie ma gwiazdozbioru wydry w żadnej z kosmologii. Jednak, jako że wydra jest zwierzęciem uwielbiającym wodę, poszukamy na niebie dwóch bardzo „wodnych” konstelacji.

Pierwszą z nich jest Wodnik, w Polsce widoczny najlepiej jesienią. Udaj się gdzieś, gdzie widoczna będzie Droga Mleczna (w mieście możesz mieć z tym problem) i na niej spróbuj odnaleźć gwiazdozbiór Łabędzia – to gwiazdy ułożone w charakterystyczny krzyż, o długich ramionach, czyli skrzydłach łabędzia. Głowa i szyja łabędzia układa się wzdłuż Drogi Mlecznej. Masz już Łabędzia, jeśli jego głowa wskazuje w dół, w stronę horyzontu, to wyobraź sobie linię przechodzącą przez jego oba skrzydła i prowadzącą w lewo i odmierz na niej dwukrotnie odległość (pomóż sobie patykiem, laską Jakuba itp.) równą rozpiętości skrzydeł Łabędzia – tam znajduje się Wodnik.

Jeśli umiesz znaleźć mgławicę Andromedy (nieco powyżej Wodnika, bliżej Drogi Mlecznej), to w tej okolicy znajdują się również Ryby – czyli przysmak naszej wydry. Ryby znaleźć możesz jeszcze na jeden sposób, odszukaj na Drodze Mlecznej Kasjopeję – to charakterystyczny gwiazdozbiór w kształcie litery W. W takiej odległości od Drogi Mlecznej i Łabędzia, w jakiej odszukałeś Wodnika, teraz odmierzając od Kasjopei możesz odszukać Ryby. Jest to dość rozległa konstelacja o wielu niezbyt jasnych gwiazdach, więc na pewno mapa nieba lub wydruk z programu do obserwacji się przyda.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia

Orlik krzykliwy (Clanga pomarina) jest ptakiem z rodziny jastrzębiowatych. Na terenie wschodniej Europy (w tym całej Polski) ma letnie tereny lęgowe, zimę (od października do kwietnia) spędza w południowo-wschodniej Afryce. Jest najmniejszym ptakiem z podrodziny orłów: długość ciała to ok. 60-65 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 175 cm, waga nieco ponad 1,5 kg. Upierzony jednolicie ciemnobrązowo, na jasnobrązowych pokrywach skrzydeł ciemniejsze, kontrastujące lotki i sterówki. Dziób ciemny, palce żółte, krótki ogon. Młode ptaki mają nieco jaśniejsze upierzenie, ciemniejące wraz z kolejnymi pierzeniami. Z wyglądu przypomina orła przedniego (choć jest mniejszy – wielkości myszołowa), praktycznie nieodróżnialny w terenie od swego kuzyna – orlika grubodziobego.

W Polsce żyje w dużym rozproszeniu. Największe skupiska znajdują się w okolicy Warmii i Mazur oraz w południowo-wschodniej Małopolsce. Poza tym terenem występuje również, choć rzadko. Niegdyś był bardzo powszechnym ptakiem, jednakże ze względu na niszczenie siedlisk, w szczególności wycinanie i osuszanie lasów, stał się gatunkiem zagrożonym. Obecnie (dane na rok 2009) szacuje się jego polską populację na ok. 2300-3300 par. Preferuje stare, rozległe lasy mieszane i liściaste, optymalnie w pobliżu pól, łąk, dolin rzecznych czy podmokłych terenów. Gniazduje głównie na niżu i w środkowej Polsce – rzadziej w górach. Z braku ulubionych siedlisk niekiedy gniazduje w mniejszych zagajnikach czy lasach łęgowych (szczególnie we wschodniej Polsce, gdzie brak jest dużych skupisk leśnych).

Gniazdo buduje w koronach wysokich drzew, przeważnie jest to sosna, jodła czy świerk, niekiedy również dąb, olsza czy brzoza. Usytuowane tuż przy pniu lub w rozwidleniu konarów, zbudowane jest z gałęzi i wyścielone trawą, niekiedy również innym materiałem (np. gałązkami świerku). Para przez lata wraca do tego samego gniazda, naprawiając je w kolejnych lęgach. Czasem też budują kilka gniazd w swojej okolicy i każdego sezonu mogą wybierać do gniazdowania inne. Są ptakami terytorialnymi – bronią swego rewiru przed intruzami oraz innymi orlikami.

Składają przeważnie 2 jaja wielkości 55-65 mm, zazwyczaj pod koniec kwietnia – jest to jedyny lęg w roku. Jaja wysiadywane są przez około 5 tygodni, przy czym młode wykluwają się w odstępach kilkudniowych (ok 3 dni). Starsze mają większe szanse na przeżycie, szczególnie w okresach niedostatku pożywienia. Rzadziej zdarza się, by rodzice byli w stanie wykarmić oba pisklęta, choć oboje się nimi zajmują. Młode spędzają w gnieździe prawie 2 miesiące, opuszczają je na przełomie lipca i sierpnia, ale jeszcze przez około miesiąc rodzice się nimi opiekują. Już od końca sierpnia rozpoczynają się odloty na zimowiska – orliki odlatują pojedynczo, nie tworzą skupisk jak gęsi, żurawie czy bociany.

Orlik jest typowym drapieżnikiem, preferuje drobną zwierzynę naziemną: od owadów i mięczaków, przez płazy i gady (np. żaby czy jaszczurki), niewielkie gryzonie (często to ponad połowa jego diety) i inne ssaki, aż po młode zające. Żeruje na otwartej przestrzeni, np. na polach, łąkach czy terenach podmokłych, rzadziej na miedzach śródpolnych czy innych użytkach, preferuje teren zróżnicowany. Siada na wysokim drzewie, np. śródpolnym czy na skraju lasu, wypatrując zdobyczy. Czasem również krąży, wypatrując zdobyczy nawet z wysokości 100 m. Na niektóre ofiary (np. mięczaki czy żaby) poluje spacerując po ziemi na swych długich nogach.

W Polsce objęty ochroną ścisłą, w Polskiej Czerwonej Księdze opisany jako gatunek wymagający szczególnej uwagi. Do najważniejszych zagrożeń tego gatunku należy likwidacja naturalnych siedlisk, a zatem wyrąb starych drzewostanów, nadmierna gospodarka leśna, osuszanie bagien i terenów podmokłych, zarastanie (zakrzaczanie) terenów łownych, intensyfikacja rolnictwa (w szczególności tworzenie wielohektarowych monokultur bez miedz i drzew). Wokół stwierdzonych miejsc gniazdowania obowiązuje strefa ochronna.

Tropy i ślady

Ze względu na strefę ochronną wokół gniazd nie należy próbować szukać śladów (piór, wypluwek) tych ptaków na ziemi wokół ich gniazd! (okres podwyższonej ochrony, kiedy nie można zbliżać się do gniazd na odległość mniejszą, niż 500 metrów, trwa od 1 marca do 31 sierpnia). Zatem obserwacji tego gatunku dokonywać można jedynie na żerowiskach i w locie.

Obserwacje najlepiej zaplanować od wczesnego ranka do południa – to w tym czasie orliki najczęściej wyruszają na polowania. Oczywiście najlepsze do tego celu są charakterystyczne dla gatunku tereny polowań: łąka bądź pole na skraju lasu, śródleśna łąka, dolina rzeczna, bagno itp. Być może po obserwacji polowania, gdy orlik już dawno odleci, odnajdziesz na ziemi jego ślady? Może wydeptaną trawę? Resztki zdobyczy? Zgubione pióro? Pamiętaj, by zachować ostrożność i pod żadnym pozorem nie płoszyć czy przepędzać tych ptaków od zdobyczy.

Gwiazdozbiór

Nie ma na naszym niebie gwiazdozbioru orlika, jednakże jest gwiazdozbiór Orła, czyli jego bliskiego krewnego. W Polsce widoczny jest on najlepiej latem.

Znajdź Drogę Mleczną (najlepiej widoczna z dala od świateł miast) a na niej charakterystyczny gwiazdozbiór Łabędzia (to skupisko gwiazd w kształcie krzyża), z jasną gwiazdą Deneb. Poruszając się wzdłuż Drogi Mlecznej w dół, w stronę horyzontu, trafisz dość szybko na kolejną bardzo jasną gwiazdę – Altaira (α-Aql). Nie powinno być problemów z jej znalezieniem, gdyż należy ona do najjaśniejszych gwiazd naszego nieba (0,76^m). Altair wyznacza nam początek gwiazdozbioru Orła, który nieco przypomina krzyż, jaki widzimy w Łabędziu (jest tylko nieco mniejszy).

W konstelacji tej znajduje się wiele bardzo ciekawych obiektów (to ze względu na bliskość Drogi Mlecznej), w tym wiele mgławic planetarnych. Jeśli masz dostęp do nawet podstawowego sprzętu obserwacyjnego, można spróbować je odnaleźć.

Siatka sprawności

Znajdź swoją kolumnę i wybierz odpowiednią liczbę sprawności do zdobycia