Wszystkie mapy nieba wykonano na podstawie zrzutów z programu Stellarium (edycja w programie Inkscape).

Porada: zanim zaczniesz drukować mapę nieba, odwróć jej kolory – to znacznie oszczędzi zużycie tuszu lub tonera drukarki.

Ryś

Plemię Rysia – Ryś

Znalezienie gwiazdozbioru Rysia jest niezwykle łatwe. Każdy harcerz wie, jak znaleźć Wielką Niedźwiedzicę i na jej podstawie, Gwiazdę Polarną. Rysia znaleźć można podobnie. Wyrysujmy jak zawsze, linię łączącą dwie tylne gwiazdy w Wielkiej Niedźwiedzicy w kierunku Gwiazdy Polarnej. Teraz wyrysujmy mniej więcej tak samo długą linię pod kątem prostym w prawo. Tam, gdzie zatrzyma się nasz palec powinien znajdować się środek gwiazdozbioru Rysia. Jest to całkiem spory gwiazdozbiór – o połowę mniejszy od Wielkiej Niedźwiedzicy – a w pogodną noc można w nim gołym okiem dostrzec około 60 gwiazd.

astro-ryś

Wilk

W Polsce bardzo trudno zobaczyć gwiazdozbiór Wilka – jest on gwiazdozbiorem nieba południowego, znajduje się blisko Trójkąta Południa, zatem w całości nie zobaczymy go nigdy. Można go zobaczyć fragmentami późną jesienią i wczesną zimą.

Ale nic straconego! W mitologii nordyckiej jeden z gwiazdozbiorów naszego nieba nosi nazwę Pysk Wilka – jest to centralny fragment naszego gwiazdozbioru Byka, bardzo prosty do odnalezienia.

Znajdź na niebie (szczególnie na niebie zimowym będzie dobrze widoczny) Pas Oriona – trzy jasne gwiazdy ułożone w jednej linii. Podążaj wzdłuż linii wyznaczonej przez te gwiazdy aż natrafisz na większe skupisko jasnych gwiazd – to centrum gwiazdozbioru Byka i nordycki Pysk Wilka.

astro wilk astro-wilk

Bóbr

Dla bobra niestety brak gwiazdozbioru. Masz jakąś propozycję co tu dodać? Napisz koniecznie! Możesz też skorzystać z propozycji dla wydry.

Łoś

W tradycyjnej, zachodniej kosmologii nie figuruje gwiazdozbiór łosia. Jednakże w kulturze ludu Sami (hodowcy reniferów z północy Szwecji, Norwegii i Finlandii) na niebie widnieje gwiazdozbiór o nazwie Łoś Sarva, obejmujący swym zasięgiem (według nomenklatury zachodniej) gwiazdozbiór Kasjopei (głowa łosia z rogami), Perseusza oraz część Woźnicy.

Znaleźć go jest niezwykle łatwo i jest widoczny (przynajmniej częściowo) przez cały rok, choć najlepiej w okresie zimowym. Znajdź na niebie Drogę Mleczną – to ten jaśniejszy pas nieba ze skupiskami gwiazd, pewnie lepiej widoczny poza miastem. Na Drodze Mlecznej znajduje się układ 5 bardzo charakterystycznych, jasnych gwiazd tworzących literę W – to Kasjopea, czyli głowa Łosia Sarva. Podążając wzdłuż Drogi Mlecznej „w dół” (ok. 1,5 szerokości „litery W” z Kasjopei) odnajdziesz bardzo jasną gwiazdę – to Mirfak (α Per), najjaśniejsza gwiazda Gwiazdozbioru Perseusza i centrum tego gwiazdozbioru, a zarazem tułowia naszego łosia. Podążając jeszcze trochę „w dół” i „w lewo” od Drogi Mlecznej znajdziesz kolejną jasną gwiazdę – to Kapella (α Aur), która wraz z częścią gwiazdozbioru Woźnicy stanowi tylne nogi naszego łosia.

Puszczyk

Niestety nie ma gwiazdozbioru puszczyka, lecz istnieje piękna Mgławica Sowy (M 97). Znajdziesz ją bardzo łatwo – znajduje się w Wielkiej Niedźwiedzicy. Niestety ze względu na niewielką wielkość gwiazdową (11.2 m) można ją dostrzec jedynie za pomocą teleskopu.

Możesz jednak zlokalizować miejsce, w którym się ona znajduje. Znajdź Wielki Wóz – potrafisz, prawda? Teraz spójrz na dwie tylne gwiazdy wozu, te same, których używasz do odnalezienia Gwiazdy Polarnej. Tuż obok niższej z nich (Meraka) znajduje się Mgławica Sowy. To bardzo ciekawy fragment nieba, między Merakiem a Sową znajduje się jeszcze jeden ciekawy obiekt – galaktyka ze względu na swój kształt zwana deską surfingową 😉 (M 108 – Surfboard Galaxy). Jeśli kiedyś będziesz mieć możliwość oglądania nocnego nieba przez dobry teleskop, zwróć uwagę właśnie na ten fragment.

Kruk

Gwiazdozbiór Kruka jest niewielkim, ale dobrze widocznym gwiazdozbiorem nieba południowego. W Polsce najlepiej widoczny jest wiosną. Można go wówczas znaleźć tuż nad południowym bądź wschodnim horyzontem (w zależności od pory roku).

Znajdź Wielką Niedźwiedzicę, a następnie dwie tylne gwiazdy „wozu” (te same, których używasz do poszukiwania Gwiazdy Polarnej). Wyobraź sobie linię przechodzącą przez te dwie gwiazdy i prowadzącą w dół, aż do linii horyzontu – to okolice gwiazdozbioru zwanego Pucharem. Przesuwając wzrok kilkanaście stopni w lewo, w kierunku południowo-wschodnim, natrafisz na cztery jasne gwiazdy w charakterystycznym układzie – to właśnie Kruk. Potrafisz wyobrazić sobie te cztery gwiazdy jako dziób, ogon i końcówki skrzydeł naszego kruka?

Ze względu na niewielką wysokość nad horyzontem (maksymalnie kilkanaście stopni) obserwacji gwiazdozbioru Kruka najlepiej dokonywać z dala od zabudowań – nie będzie ci wówczas przeszkadzał smog optyczny. Kruk to świetny i szybki lotnik, lubi chować się za horyzontem – sprawdź zatem zawsze, np. w programie Stellarium, czy w danej chwili ten gwiazdozbiór będzie widoczny. Oszczędzi ci to bezowocnego poszukiwania.

Żuraw

Gwiazdozbiór Żurawia jest niestety słabo widoczny na polskim niebie. Jest niezwykle prosty do odnalezienia, ale trudny w obserwacji. Gołym okiem z trudem można czasem dostrzec trzecią co do jasności gwiazdę gwiazdozbioru: γ-Grus.

Zobaczyć ją można praktycznie jedynie latem. Sprawdź najpierw, o której godzinie gwiazda ta może być widoczna nad horyzontem (np. w programie Stellarium). Następnie wyznacz jak najdokładniej kierunek południowy – tam, tuż nad horyzontem odnajdziesz dość jasną gwiazdę z konstelacji Ryby Południowej: Fomalhaut (nota bene bardzo ciekawy obiekt – poszukaj jego zdjęć w internecie, wygląda niczym Oko Saurona). Kilka stopni na zachód i nieco niżej nad horyzontem być może uda Ci się odnaleźć γ-Grus. Zadbaj o dobre warunki obserwacji (z dala od miasta itp.), odnaleźć ją będzie niezwykle trudno. Jest równie nieuchwytna, co sam żuraw.

Niedźwiedź

Na niebie mamy aż dwa niedźwiedzie – Wielką i Małą Niedźwiedzicę (Ursa Major i Ursa Minor), zwane również często potocznie Wielkim i Małym Wozem. Chyba każdy potrafi znaleźć Wielką Niedźwiedzicę – cztery jasne, charakterystyczne gwiazdy z „dyszlem” na północnym niebie. Jednakże odnalezienie Małej Niedźwiedzicy i chyba najważniejszej jej gwiazdy – Gwiazdy Polarnej – wielu przysparza już trochę problemów. Jest na to jednak bardzo prosty sposób.

Znajdź Wielką Niedźwiedzicę, a w niej dwie gwiazdy wyznaczające koniec tułowia (potocznie zwane również „tylnymi kołami wozu”). Wyobraź sobie linię łączącą te gwiazdy – pomóż sobie palcem w wyznaczeniu tej linii – i przedłuż ją w kierunku zenitu (czyli „do góry”). Wiodąc palcem po tej wyimaginowanej linii trafisz w końcu na jaśniejszą gwiazdę – to najprawdopodobniej Gwiazda Polarna (α-UMi). Jest ona bardzo jasna (-3.62 Mag), zatem bez trudu ją znajdziesz. Jeśli chcesz mieć pewność, że to ona, wyobraź sobie odcinek łączący dwie tylne gwiazdy w Wielkiej Niedźwiedzicy – to będzie nasza „miarka”. Na wcześniej poprowadzonej linii odłóż pięć identycznych odcinków (możesz tu sobie pomóc ołówkiem, patykiem, dłonią, laską Jakuba) – w takiej odległości znajduje się Gwiazda Polarna.

Kiedy masz już Gwiazdę Polarną, w „lewo” prostopadle do wcześniej prowadzonej linii odchodzi linia jaśniejszych gwiazd (głowa i szyja naszej niedźwiedzicy, lub dyszel Małego Wozu), która zaprowadzi Cię w końcu do kolejnej grupy czterech gwiazd (choć już nie tak dobrze widocznych) – czyli tułowia Małej Niedźwiedzicy. Pamiętaj, że obie niedźwiedzice są na niebie zwrócone w przeciwnych kierunkach, zatem jeśli Wielka Niedźwiedzica ma głowę (dyszel) zwrócone w lewą stronę, to Mała Niedźwiedzica będzie miała głowę zwróconą w prawą stronę.

Umiejętność odnalezienia Gwiazdy Polarnej jest dość istotna, gdyż wyznacza ona orientacyjnie kierunek północny – i będzie tak jeszcze przez około dwa tysiące lat, kiedy to kierunek północny wskazywany będzie dokładniej przez gwiazdę Alrai z Cefeusza (γ-Cep), następnie za około pięć tysięcy lat przez Alderamina (α-Cep), a ostatecznie za około 12 tysięcy lat przez Wegę (α-Lyr) z gwiazdozbioru Lutni (czy wiesz z czego to wynika?).

Wydra

Niestety nie ma gwiazdozbioru wydry w żadnej z kosmologii. Jednak, jako że wydra jest zwierzęciem uwielbiającym wodę, poszukamy na niebie dwóch bardzo „wodnych” konstelacji.

Pierwszą z nich jest Wodnik, w Polsce widoczny najlepiej jesienią. Udaj się gdzieś, gdzie widoczna będzie Droga Mleczna (w mieście możesz mieć z tym problem) i na niej spróbuj odnaleźć gwiazdozbiór Łabędzia – to gwiazdy ułożone w charakterystyczny krzyż, o długich ramionach, czyli skrzydłach łabędzia. Głowa i szyja łabędzia układa się wzdłuż Drogi Mlecznej. Masz już Łabędzia, jeśli jego głowa wskazuje w dół, w stronę horyzontu, to wyobraź sobie linię przechodzącą przez jego oba skrzydła i prowadzącą w lewo i odmierz na niej dwukrotnie odległość (pomóż sobie patykiem, laską Jakuba itp.) równą rozpiętości skrzydeł Łabędzia – tam znajduje się Wodnik.

Jeśli umiesz znaleźć mgławicę Andromedy (nieco powyżej Wodnika, bliżej Drogi Mlecznej), to w tej okolicy znajdują się również Ryby – czyli przysmak naszej wydry. Ryby znaleźć możesz jeszcze na jeden sposób, odszukaj na Drodze Mlecznej Kasjopeję – to charakterystyczny gwiazdozbiór w kształcie litery W. W takiej odległości od Drogi Mlecznej i Łabędzia, w jakiej odszukałeś Wodnika, teraz odmierzając od Kasjopei możesz odszukać Ryby. Jest to dość rozległa konstelacja o wielu niezbyt jasnych gwiazdach, więc na pewno mapa nieba lub wydruk z programu do obserwacji się przyda.

Orlik

Nie ma na naszym niebie gwiazdozbioru orlika, jednakże jest gwiazdozbiór Orła, czyli jego bliskiego krewnego. W Polsce widoczny jest on najlepiej latem.

Znajdź Drogę Mleczną (najlepiej widoczna z dala od świateł miast) a na niej charakterystyczny gwiazdozbiór Łabędzia (to skupisko gwiazd w kształcie krzyża), z jasną gwiazdą Deneb. Poruszając się wzdłuż Drogi Mlecznej w dół, w stronę horyzontu, trafisz dość szybko na kolejną bardzo jasną gwiazdę – Altaira (α-Aql). Nie powinno być problemów z jej znalezieniem, gdyż należy ona do najjaśniejszych gwiazd naszego nieba (0,76m). Altair wyznacza nam początek gwiazdozbioru Orła, który nieco przypomina krzyż, jaki widzimy w Łabędziu (jest tylko nieco mniejszy).

W konstelacji tej znajduje się wiele bardzo ciekawych obiektów (to ze względu na bliskość Drogi Mlecznej), w tym wiele mgławic planetarnych. Jeśli masz dostęp do nawet podstawowego sprzętu obserwacyjnego, można spróbować je odnaleźć.

093A9869_dt_01image3344